Ebola salgını dünyada pek çok ülke ve kurumu harekete geçirmiş, bulaşıcı hastalıkların küresel ölçekteki tehlikesini gündeme taşıyarak bu konuda yapılacak yenilikçi girişimler için de çeşitli fırsatlar sunulmasını sağlamıştır. Bu konuda yenilikçi yaklaşımlardan birisi de akıllı telefonlar ve mobil teknolojiler kullanılarak bulaşıcı hastalıklarda tanı konulmasına yönelik ürünler geliştirilmesidir. 

Akıllı telefonlar sağlık sisteminde çoğu konuda katkı sağlamaya adaydır. Bunlardan birisi hastaların beslenme, fiziksel aktivite, uyku düzeni gibi davranışsal özellikleri ve yaşam tarzları ile ilgili verilerin toplanması ve takip edilmesidir. Yine basit ilave cihazlar kullanarak bireylerin kan basıncı takip edilebilir EKG, kan şeker düzeyi ve hatta idrar analizi yapılabilir. Kalp hastalığı olanlar akıllı telefonlarıyla haftalar boyunca kan basınçlarını takip edebilir. Halen bu özelliklerden haberdar olan doktor sayısı oldukça kısıtlıdır. Bu konuda farklı örnekler için Akıllı telefonlarla glokomda göz içi basıncı takibi ve Akıllı telefonlarla kalp sağlığının takibi: AliveCor ve Vital Connect yazılarına bakabilirsiniz.

Dahası bu uygulamalar sadece başlangıçtır. Bireysel yaşam tarzı bilgilerinin, bireyin genetik verisi ve vücudun bakteri ekolojisine ait verilerle entegrasyonu çevre ile genetik altyapının etkileşiminin hastalıkların oluşumundaki karmaşık rolünün daha iyi anlaşılmasını sağlayabilir. (Bu konuda bir öneri için Emerging Technologies in Health Information Systems: Genomics Driven Wellness Tracking and Management System (GO-WELL)‘e bakabilirsiniz). Mobil uygulamaların zaman içerisinde gelişimin yüz yüze etkileşimden çok sanal hizmet sunumu ve randevuları arttıracağı, doktor-hasta ilişkileri ve sağlık hizmeti sunumunda da köklü değişikliklere yol açabileceği iddia edilmektedir.

Küresel ölçekteki salgınlar gibi büyük sağlık sorunları yenilikçi teknolojilerin öneminin daha hızlı anlaşılmasını sağlayabilir.  Salgınlar için bireylerin konum bilgisi kullanılarak, bulaşıcı hastalıklara yakalanan bireylerin konumu tespit edilebilir, diğer bireylerin de konum bilgileri kullanılarak bunlarla temas etmiş olanlar belirlenebilir. Bu yaklaşım mahremiyete ilişkin kaygılar nedeniyle güç olsa da hangi insanların belirtilerinin takip edilmesi gerektiğini kestirebilmek için iyi bir fikir olabilir.

Yine akıllı telefonlar doğrudan Ebola ve benzeri bulaşıcı hastalıkların tanısında da kullanılabilir. Günümüzde Ebola doğrulama testleri bu konuda uzmanlaşmış laboratuvarları gerektirmektedir. Ancak Philedelphia kökenli biyoteknoloji firması Biomeme polimeraz zincir reaksiyonu (PCR) teknolojisi kullanan ve mobil telefonlarla beraber çalışan bir donanım geliştirmektedir. PCR hasta kan örneğindeki patojen DNA’sı izlerini arttırmak ve flöresan bir boya ile etiketlemeye dayanmaktadır. Hasta kanında virus varsa bu teknoloji uygulanarak kan işlenebilir ve telefon kamerası ile hasta kanındaki parlayan boyalar tespit edebilir. Sistem üzerinde çalışan Maria Chacon Heszele and Jesse vanWestrienen, taşınabilir PCR’larının parmaktan alınan bir damla kanda iki saatten daha kısa süre içerisinde tarama yapabileceğini ifade etmektedirler. Açıklamaya göre testin yalancı pozitiflik oranı da %0,3 kadardır. Diğer bir deyişle taşıyıcı insanlarla temas etmiş bireylerden (birkaç hafta önce enfekte sağlık görevlisini taşıyan Dallas uçağındaki 132 yolcu gibi) enfekte olanların belirlenmesi maksadıyla düzenli olarak testler yapılabilir. Daha da önemlisi bu düzenek uzak bölgelere de kurulabilir. Maliyeti düşüktür ve kullanımı kolaydır. Veri akıllı telefonda tutulduğu ve merkezi bir veri tabanına yüklendiğinden erken uyarı ve yayılma risklerini azaltmak için hastalığın yayılımı takip etmede kullanılabilir.

Her tehdit özünde bir fırsat ve açılım imkanını barındırır. Ancak, sağlık alanında yeniliklerin sisteme mal olabilmesi ve geniş ölçekte kullanılabilmesi için vizyoner yöneticilerin desteğine ve yasal düzenlemelere ihtiyaç olduğu da açıktır.

Kaynak: David Rabson, Should we diagnose rare diseases with smartphones?